جمعیت
استان قم در جنوب استان تهران، شمال استان اصفهان و شرق استان مرکزی در ایران واقع شده است. مرکز آن شهر قم است. استان قم دارای مساحتی حدود ۱۱۵۲۶ کیلومتر مربع است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری این استان دارای ۱ شهرستان، ۵ بخش، ۶ شهر، ۹ دهستان و ۳۳۹ روستا می‌باشد. جمعیت شهرستان قم در سال ۱۳۹۰ برابر با ۱۱۵۱۶۷۲ نفر بوده است. در قم طوایف زند، گایینی، شاهسون، لک و... زندگی می‌کنند.
مرکز:قم
مساحت کیلومترمربع:۱۱۵۲۶
جمعیت (۱۳۹۰):۱۱۵۱۶۷۲
تعداد شهرستان‌ها:۱
تعداد بخش‌ها:۵
تعداد شهر:۶
تعداد دهستان‌ها:۹
تعداد آبادی:۳۳۹
(براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰ و تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۳ سازمان آمار)
نقشه
هوا و اقلیم
آب و هوای قم در طبقه بندی اقلیمی کشور در زمره آب و هوای نیمه بیابانی (جزو اقلیم کویری و خشک) محسوب می‌شود چون نزدیک به منطقه بیابانی مرکز ایران است. تابستانهای آن گرم و خشک و زمستانهای آن کم و بیش سرد است اختلاف دمای سالانه نسبتاً زیاد و در اغلب اوقات خشکی هوا غلبه دارد. علیرغم آب وهوای خشک ونیمه بیابانی این استان مناطق خوش آب وهوایی اطراف شهر قم وجود دارد که برخوردار ازآب وهوای سرد کوهستانی بوده ومحل مناسبی برای گذران تعطیلات وایام گرم سال می‌باشد.
استان قم که در غرب منطقه مرکزی ایران قرار گرفته، به علت ارتفاع کم از سطح دریا و مجاورت با کویر، تابستانی گرم و خشک و زمستانی معتدل دارد. کمترین دمای سالانه در ایستگاه قم ۱۲- درجه سانتی‌گراد (در بهمن ماه) و در ایستگاه عباس آباد قم ۳۰- درجه سانتی‌گراد (در اسفند ماه) و بیشترین دمای سالانه در ایستگاه قم ۴۵ درجه سانتی‌گراد (در تیر و مرداد) و در ایستگاه عباس آباد ۵/۴۱ درجه سانتی‌گراد (در تیر ماه) بوده است. با توجه به عوامل مؤثّر بر اقلیم و عناصر آب و هوایی استان قم، به طور کلّی ۳ نوع آب و هوا را می‌توان به شرح زیر در سطح استان مشخص نمود:
۱ـ آب و هوای کوهستانی
این نوع آب و هوا در نواحی غربی و جنوبی استان در ارتفاعات بالاتر از ۱۵۰۰ متری دیده می‌شود و به دو نوع معتدل و سرد کوهستانی تقسیم می‌شود، که سرد کوهستانی بر قله‌های بیش از ۳۰۰۰ متر استان منطبق است.
۲ـ آب و هوای نیمه بیابانی
آب و هوای نیمه بیابانی بر نواحی کوهپایه‌ای و دشتهای استان از جمله دشت قم منطبق است که دارای تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد می‌باشد.
۳ـ آب و هوای گرم و خشک بیابانی
این نوع آب و هوا در شرق استان و در سواحل دریاچه نمک وجود دارد که دارای تابستانهای بسیار گرم و خشک و زمستانهای سرد و خشک می‌باشد. کمی بارش (کمتر از ۱۰۰ میلیمتر) و شدت تبخیر و دما در تابستان از ویژگی‌های برجسته آن است.
هر قدر از غرب به شرق و از جنوب به شمال حرکت می‌کنیم از مقدار بارش کاسته می‌شود. در حالی که در پست‌ترین نقطه استان (در نوحی ساحلی دریاچه نمک) کمتر از ۱۰۰ میلیمتر بارندگی در سال داریم، در ارتفاعات جنوب و جنوب غربی بارندگی به بیش از ۴۵۰ میلیمتر می‌رسد.
فصل بارش بیشتر در این مناطق، در فصل زمستان و پاییز و به صورت برف است. متوسط بارندگی در استان طبق گزارش سازمان هواشناسی ۴/۱۳۸ میلیمتر در سال می‌باشد.
در بین نواحی کوهستانی و کوهپایه‌ای استان نسیم کوه به دره و بالعکس جریان دارد و جنبه محلی دارد، به طوری که جهت نسیم از ارتفاعات در روز به سمت دره و در شب به طرف ارتفاعات می‌باشد.
با در نظر گرفتن سه شاخص عمده آب و هوایی یعنی رطوبت، گرما و سرما می‌توان گستره استان را از نظر تقسیمات اقلیمی به ۳ پهنه اقلیمی کوهستانی نیمه مرطوب، کوهپایه‌ای نیمه خشک و بیابانی خشک تقسیم کرد:
۱ - پهنه کوهستانی نیمه مرطوب ، با تابستان معتدل و زمستان بسیار سرد در غرب و جنوب استان( بخش خلجستان و کهک ).
۲ - پهنه کوهپایه‌ای نیمه خشک ، با تابستان گرم و زمستان سرد در مناطق مرکزی استان( قسمت مرکزی و غربی بخش مرکزی و بخش جعفر آباد ).
۳ - پهنه بیابانی خشک ، با تابستان گرم و زمستان سرد در قسمت‌های شرقی و شمالی استان ، حاشیه دریاچه نمک و دریاچه حوض سلطان )
کشاورزی
به دلیل شرایط خاص اقلیمی، کشاورزی در استان قم در مناطق مختلف به صورت متفاوت دیده می‌شود. محور فعالیت کشاورزی در مناطق جلگه‌ای استان قم در بخش زراعت و در مناطق کوهستانی به صورت باغداری می‌باشد.
روستاهای بخش جعفرآباد و مرکزی به علت جلگه‌ای بودن، دارای آب و هوای گرم هستند و محصولات آنها بیشتر انار، انجیر، پنبه، سبزی، صیفی‌جات، گندم و یونجه است در مقابل روستاهای بخش کهک و خلجستان به دلیل کوهستانی بودن، دارای آب و هوای ملایم و برخی اوقات سرد هستند که در آنها درختان میوه سردسیری از قبیل گردو، فندق، بادام، زردآلو و گیلاس پرورش داده می‌شود.
به طور کلی فرآورده‌های کشاورزی استان قم عبارتند از آفتابگردان، تره‌بار، پنبه، ذرت، جو، چغندر قند و گندم که از این میان، کشت جو از اهمیت زیادی برخوردار است.
عمده محصولات زراعی استان، گندم و جو می‌باشد که به دلیل وجود رودخانه‌های قمرود و قره چای و آب فراوان آنها در اواخر زمستان و فصل بهار، کشت آنها از اهمیت خاص برخوردار است.
پنبه نیز از زراعت‌های قدیمی و بومی این شهرستان بوده و مزارع قدیمی اطراف شهر (که هم اکنون به واحدهای مسکونی تبدیل شده) به کشت پنبه اختصاص داشته و یکی از مناطق پنبه‌کاری کشور محسوب می‌گردیده است.
همچنین کشت یونجه نیز در اکثر روستاها متداول می‌باشد. در مناطق جلگه‌ای به دلیل مساعد بودن هوا و مقاومت نسبتاً خوب این محصول به شوری آب و خاک و قیمت مناسب محصول، از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد.
دامداری: پرورش دام از دیرباز در استان قم رایج بوده و برخی از ایلات و عشایر استان‌های غربی کشور، زمستان‌ها را در این استان می‌گذرانند. علاوه بر این پرورش گاو، گوسفند و طیور به صورت صنعتی و سنتی، در سطح قابل توجهی رونق دارد.
پرورش دام در استان قم به دو صورت سنتی و صنعتی انجام می‌گیرد. دامپروری سنتی خود به دو صورت شبانی (رمه‌گردانی عشایر کوچنده) و خانگی است.
ایلاتی مانند ایل زند، ایل کلکو و ایل شاهسون که در استان قم زندگی می‌کنند به پرورش گوسفند می‌پردازند.
نوع دیگر از پرورش دام در استان، گاوداری است که بیشتر به صورت صنعتی و نیمه صنعتی می‌باشد و تولیدات آنها در بازارهای قم و تهران به فروش می‌رسد.
منابع آب
استان قم به علت قرار گرفتن در حاشیه کویر از قدیم‌الایام با مسئله کم‌آبی روبرو بوده است. قسمت اعظم آبهای زیرزمینی استان قم به علت گذشتن از سفره‌های نمکی، شور شده و در بسیاری از موارد غیر قابل استفاده می‌شود و همانطور که اشاره شد مشکل کم‌آبی در این استان به نحو چشمگیری جریان داشته است.
رودخانه‌هایی که در این استان جریان دارند تنها به هنگام بارندگی دارای آب و بقیه سال خشک و بی‌آب هستند. آب این رودخانه‌ها در سرچشمه اغلب شیرین و گوارا است، ولی به علت عبور از اراضی گچی، نمکی و آهکی طعم آنها تلخ و شور شده و در حالت عادی کمتر قابل شرب هستند.
۱ـ رودها
رودهای استان عموماً از غرب به شرق و از جنوب به شمال جریان دارند. رودهای مهم استان شامل رودهای اصلی قره‌چای و قمرود (اناربار) و رودهای فرعی بیرقان، بیدهند (ابرجس)، قره‌سو و طغرود می‌باشد. تعدادی جریانهای کوچک فصلی به دریاچه حوض سلطان در شمال استان وارد می‌شوند.
رودهای شور و کرج و جاجرود نیز از شمال استان وارد شده که سرانجام به دریاچه نمک قم می‌ریزند.
به جز برخی از رودهای فرعی استان مانند رود بیرقان و رود ابرجس که در نواحی کوهستانی و کوهپایه‌ای جریان داشته و حالت دائمی دارند، بقیه رودهای آن به صورت فصلی هستند و در ایام گرم سال فاقد آب می‌باشند.
رودهای شور و کرج و جاجرود از استان تهران وارد استان قم می‌شوند. رود قره‌چای نیز از غرب وارد استان قم می‌شود و بالاخره به دریاچه نمک می‌ریزد.
رود اناربار یا قمرود از ارتفاعات خوانسار و گلپایگان در اصفهان و ارتفاعات لرستان سرچشمه می‌گیرد و از قسمت جنوب غرب وارد استان قم می‌شود.
پر آب‌ترین زمان رودهای مذکور فروردین ماه و کم‌آب ترین زمان آن شهریور ماه است. به دلیل مسیر طولانی بین سرچشمه این رودها تا استان قم، افزایش روز افزون استفاده از آب آنها در طول مسیر و تبخیر و نفوذ در زمین، مقدار آب آنها در هنگام ورود به استان کاهش یافته و به ویژه در ماههای گرم سال خشک می‌شوند.
۲ـ سدها
در مجموع سه سد مخزنی نسبتاً مهم به نام‌های سد امامزاده اسماعیل و سد کبار بر روی رود بیرقان و سدّ سنجگان بر روی رود سلفچگان از شعبات رود قمرود ساخته شده‌اند که هدف از ساخت آنها تأمین آب کشاورزی و تغذیه سفره‌های زیرزمینی نواحی اطراف خود می‌باشد. سدهای انحرافی نسبتاً مهمی نیز در سطح استان بر روی رودهای مختلف زده شده است که هدف از تأسیس آنها انحراف آب رودها به کانالهای آبیاری در زمینهای زراعی است.
علاوه بر این، یک سدّ مخزنی مهم در خارج از استان قم به نام سدّ پانزده خرداد نیز در سالهای اخیر بر روی رودخانه قمرود در عباس‌آباد واقع در محور قم ـ دلیجان ساخته شده است که در سال ۱۳۷۳ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. هدف از ساخت آن علاوه بر تأمین آب کشاورزی، تأمین آب شرب مورد نیاز شهر قم نیز بوده است. زیرا قمرود در بخش علیا تا ناحیه نیزار شیرین می‌باشد اما بعد از آن به دلیل عبور از روی تشکیلات گچی و نمکی شور می‌شود.
گذشته از این، موقعیت خاص اقلیمی این استان موجب شده است تا مردم از دیرباز به احداث قنات و چاه برای آبیاری بخش عظیمی از مزارع خود روی آورند.
| 
